Op aanvraag met vermelding van het e-mail adres het volledige postadres wordt het gratis toegezonden.
E-mail naar: John Boersma
Het Schnitger-orgel in de Grote of St. Michaelskerk van Zwolle behoort tot de belangrijkste orgels uit de tijd van de noordelijke barok. Het orgel werd in 1718 ontworpen door Arp Schnitger (1648-1719), in die tijd de beste orgelbouwer in het Noord-Duitse gebied.
Arp Schnitger had zich in Hamburg grote faam verworven als orgelbouwer. Ook in ons land was hij bekend en hij had zelfs een werkplaats in Groningen. Het orgel van de Martinikerk in Groningen is in 1450 gebouwd en in 1691 door Arp Schnitger gerestaureerd, waarbij hij 32 voets Prestanten in het pedaal en meerdere registers aan de manualen heeft toegevoegd. Schnitger respecteerde de prachtige klank van de oude pijpen en intoneerde oude en nieuwe pijpen tot een harmonieuze samenklank in zijn eigen stijl. Met recht mag het orgel in de Martinikerk een Schnitger-orgel worden genoemd.
In 1718 werd hij uitgenodigd door het stadsbestuur van Zwolle voor het maken van een ontwerp van een zeer groot orgel voor de Grote of St. Michaelskerk. Arp Schnitger bood het stadsbestuur een uitvoerig plan voor de bouw van een vierklaviers orgel met 64 registers. Het was het grootste orgel dat Schnitger had ontworpen en hij verkreeg de opdracht dit plan uit te voeren.
De bouw van het orgel heeft Schnitger niet meer zelf kunnen realiseren, hij overleed in 1719. Zijn zoons Franz Schnitger en Johann Schnitger hebben de bouw van dit grote orgel in 1721 voltooid.
Arp Schnitger was de beste Noord-Duitse orgelmaker uit de tijd van de barok. De meeste orgels werden voor Noord-Duitsland gebouwd, maar ook in Nederland en dan vooral in Groningen zijn nog diverse orgels van hem te vinden.
Aan het einde van de 19e en begin 20e eeuw was de kunst van het orgelmaken geheel verloren gegaan. Met goedkoop materiaal en dubieuze constructies werden orgels met karakterloze klanken gebouwd.
Het ambacht moest worden herontdekt door enkele goed bewaarde historische orgels onderzoeken.
Baanbrekend werk deed Cor H. Edskes in Groningen en omdat de orgels van Schnitger de beste voorbeelden waren, heeft hij zich daar intensief in verdiept. Zijn ontdekkingen vormden de basis bij veel restauraties en in 1996 verleende de Universiteit van Göteborg hem daarvoor een eredoctoraat.
De klanken van dit Schnitger-orgel zijn voortreffelijk opgenomen en vastgelegd in de samples door
Jiri Zurek van Sonus Paradisi. Omdat de microfoons op korte afstand stonden is van elke pijp de aanspraak en de opbouw naar de volle klank zorgvuldig vastgelegd. De aard van het orgel en de wijze waarop de klanken in de samples zijn opgeslagen bepalen de waarde van de sample set. De klanken in de samples worden in een huiskamer (studeerkamer) gebruikt en dat vergt een aanpassing van de grote kerk naar de kleine ruimte thuis. Met deze set is dat optimaal mogelijk.
Het Schnitger-orgel in Zwolle is een Werkenorgel. Bij een Werkenorgel zijn Rugwerk, Hoofdwerk, Bovenwerk en Borstwerk als zelfstandige orgels ontworpen. In de kerk zijn de verschillen hoorbaar als een afwisseling van krachtige en minder krachtige orgels en kan het muzikaal worden gebruikt, maar in een huiskamer is een werkenindeling niet effectief.
Krachtige klanken zijn in een huiskamer nooit nodig, daarom is het praktischer om de boventonen iets meer te versterken en de grondtonen meer terughoudend. Wanneer ik orgelpijpen voor de huiskamer intoneer kan ik deze keuze maken. Een sample met goed opgenomen klanken geeft mij dezelfde mogelijkheid. De klanken van dit Schnitger-orgel zijn perfect in de geheugens opgeslagen en zo kon ik meer op kleurende klanken dan op krachtige klanken intoneren.
Bij het intoneren moet de Brightness altijd worden verhoogd omdat de boventonen door het lagere volume meer worden verzwakt dan de grondtoon. Bij mijn orgel heb ik de Brightness nog iets meer verhoogd, geheel in stijl van het Midden-Duitse klankidioom. Gelijkklinkende registers van het Hoofdwerk en het Bovenwerk heb ik een verschillende intonatie gegeven, waardoor er verschillende klankkleuren ontstaan. Met de Transient- en de Boost Equalizer is een sterke verschuiving van de klankkleur te bereiken. Het is een effect dat niet afhankelijk is van de luidsprekers en laat op elk Hauptwerkorgel dezelfde klank horen. De Brightness en de Amplitude zijn wel afhankelijk van de luidsprekers en de omgeving van het Hauptwerkorgel en moeten per orgel worden ingesteld.
De Prestant 8’ op het bovenwerk is verdubbeling omdat de Octaaf 8’ deze functie al vervuld. Daarom heb ik de Prestant zo geïntoneerd dat de klank nauwkeurig overeenkomt met de Viola 8’. Door de stemming ervan te verlagen klinken de beide Viola’s samen nu als een Unda Maris 8’.
De verlaagd gestemde Viola 8' samen met de Vox Humana 8’ geeft een fraaier klinkende zweving dan wanneer de Vox Humana met de tremulant wordt gespeeld.
Bach waardeerde het als de Viola niet alleen als achtvoet, maar ook als viervoet aanwezig was. Op het klavier waar de Viola 8’ is gedisponeerd, heb ik de Octaaf 4’ geïntoneerd als een Viola 4’. In deze sample set gaar dat perfect.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |