Hauptwerk is bedoeld om de klanken van een kerkorgel in de huiskamer te laten klinken. In de samples zijn de pijptonen opgeslagen; het zijn tonen die in een gecompliceerd proces worden gevormd. Vanaf het ontstaan van de toon via het opbouwen naar de volle sterkte tot het beëindigen van de toon, is een bijzondere manier van toon opwekken, dat eigen is aan een pijporgel en geen overeenkomst heeft met andere muziekinstrumenten. Een reeks tonen vormen een register, waarbij elke toon het karakter laat horen dat hoort bij dat register, slechts hun toonhoogtes verschillen.
De orgelbouwer intoneert elke pijp om te zorgen dat het karakter binnen zekere grenzen gelijkblijvend klinkt. Exact gelijk is niet mogelijk, zelfs niet gewenst. Enige ongelijkheid geeft levendigheid aan de klank en versterkt de muzikale waarde. De intonateur heeft de keuze tussen een grote mate van gelijkheid of een pijp naar zijn optimum intoneren.
Het Hauptwerkorgel geeft de klanken uit de samples weer met luidsprekers, net als elektronische orgels. Om een hoorbaar verschil te maken moeten hoge eisen worden gesteld aan het proces van samples maken. Weinig sample makers zijn in staat een kerkorgel van hoge kwaliteit zo in de samples op te slaan, dat ook in de huiskamer een orgel van hoge kwaliteit klinkt. Veel galm verdoezelt het karakter van de pijpklanken en dan is er weinig verschil met elektronische orgels.
Grote bestanden geven de klanken hoorbaar beter weer!
Het is heel belangrijk dat de toon van de pijp volledig vanaf het aanspreken, naar de opbouw van de toon door de fluctuerende wind, tot de kenmerkende manier van beëindigen in het geheugen wordt opgeslagen. Het opslaan van alle eigenschappen vergt een groot geheugen, dus vormt de sample een groot bestand! Een goede reproductie van de toon is alleen mogelijk als het hele karakter in de sample is vastgelegd.
Wat er niet inzit, kan er ook niet uitkomen!
De vier orgels die hier boven staan beschreven, allemaal van Sonus Paradisi, zijn opgeslagen in grote bestanden en het vergt enkele minuten om de samples te laden. Maar dan klinkt er ook een volmaakt pijporgel uit de luidsprekers, waarbij ik mijn eigen pijporgel gebruik om te vergelijken.
Windmodel
Het windmodel dat elektronische orgels minder star moet laten klinken, is ook bij de sample sets in Hauptwerk aanwezig. Ik gebruik het niet omdat het te kunstmatig klinkt. Bij goede sample sets is het ook niet nodig, omdat de fluctuaties van het natuurlijke windgedrag in de pijpen al duidelijk hoorbaar is. Het maakt de kunstmatige wind volkomen overbodig.
Rudolf Janke-orgel in Bückeburg
Met kennis van het ambacht hebben een paar orgelbouwers nu nieuwe orgels gebouwd. De klanken van de nieuwe orgels van Jürgen Ahrend zijn gelijkwaardig aan de historische klanken.
Zijn collega Rudolf Janke bouwde voor de Stadtkirche van Bückeburg een orgel in historische stijl. Dit orgel is nieuw, maar de klanken hebben alle kenmerken van de Midden-Duitse barokstijl. Rudolf Janke toont dat hij de ambachtelijke wijze van orgelbouwen beheerst.
De verfijnde intonatie van Rudolf Janke werd door experts hoog gewaardeerd. Naast transparante helderheid bezitten de klanken diepe Gravität. Dat is goed hoorbaar in de fluitregisters bij het spelen van de Triosonates van Bach. zie Orgel in Bückeburg
Barok orgel Prytanée Frankrijk
Een barokorgel met klanken die goed aansluiten op de Midden-Duitse klanken, is het orgel uit 1640 in de Prytanée in Frankrijk. Het orgel van de sample set komt vrijwel geheel overeen met het Couperin-orgel van de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Het orgel in de Prytanée speelt op een zeer lage winddruk in een kerk met een uitstekende akoestiek. Dit principe is vooral gebruikelijk in Italië; door de winddruk laag te kiezen zijn de klanken ontspannen. De prachtige akoestiek zorgt er voor, dat de klanken overal in de grote ruimte gelijkmatig zijn te horen. Er is geen sample set waarvan de klanken zonder enige aanpassing zo ontspannen en mild klinken. Toch heb ik door de samples te intoneren de klankschoonheid nog flink kunnen verbeteren. Het resultaat was verrassend; van elke toon kwam het karakter nu duidelijk naar voren. De details van het aanspreken en de toonvorming zijn volmaakt te horen, beter dan ik het ooit in een sample had gehoord.
zie Orgel Prytanée
Authentiek Noordduits Barockorgel in Lüdingworth
Antonius Wilde bouwde het orgel in 1598 voor de St. Jacobikerk in Lüdingworth dat later door Arp Schnitger met een Rugwerk werd uitgebreid. Een goede Gravität en een zangrijke helderheid zorgen voor hier een vocale klank. De menselijke stem is de maatstaf en de boventonen vormen een Formant; dat is een kleuring door een groep boventonen die per toonhoogte gelijk blijft, zoals een klinker die herkenbaar blijft ongeacht de toonhoogte.
zie Schnitger-Wilde orgel
Een organist die diepe emoties wil uitdrukken; innige tederheid, tragische smart of uitbundige vreugde, kan dat goed vertolken met de klanken van deze uitzonderlijke orgels. De orgels behoren alle vier tot de top omdat hun makers het vormen van de klanken in de pijpen beheersten. Sonoor, warm, intiem, lieflijk, gevoelig, het is er allemaal.
De klanken zijn tot in hun fijnste details in de samples opgeslagen. Voor scherpe foto's zijn veel Megapixels nodig; het goed opslaan van klanken vergt Sample sets van vele tientallen Gigabytes en daarom enige tijd om te laden.
Door de toets in te drukken komt een mechaniek in werking, dat het ventiel opent en de pijp laat klinken. Een mechaniek met tussenschakels is eenvoudig te maken, maar het werkt vertragend. Beter is het om directe verbinding tussen toets en ventiel te maken, maar hoewel dat constructief moeilijker is heeft toch de voorkeur omdat de toon onmiddellijk op de toetsdruk reageert.
Om een instrument te kunnen bespelen moet een musicus de toon onmiddellijk horen, of het nu een viool, een fluit, of een piano is. Bij deze instrumenten kan het ook niet anders; ze zijn in de onmiddellijke nabijheid van de musicus. Bij een orgel is er meer afstand tussen toetsen via de ventielen naar de pijpen, maar ook hier moet de vertraging minimaal zijn. Een organist zou het liefst rechtstreeks op de ventielen willen spelen.
Amateurs die een voorkeur hebben voor een orgel met meerdere kanalen, zouden eens vaker in een kerk moeten spelen om het verschil te horen tussen een echt orgel die maar één bron van klanken is en een kamer vol luidsprekers die allemaal klankbronnen vormen voor klanken met grote vertraging.
Latency
De samples worden in het Hauptwerkorgel met enige vertraging – de latency – weergegeven. Deze latency kan worden verkleind, mits met computerprestaties rekening wordt gehouden. Op mijn orgel heb ik de latency sterk verkleind en hoewel het om milliseconden gaat is het toucher veel aangenamer. Nu is iedere nuance van mijn manier van spelen direct hoorbaar in de snel wisselende tonen. Dit kan alleen met DRY samples; het heeft geen enkele zin om dit met de trage WET samples te doen.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |