Sample sets worden gemaakt om in de huiskamer te kunnen spelen met de pijpklanken van een kerkorgel. De mooiste orgelklanken komen van historische orgels uit de baroktijd met hun vocale klanken. Orgels met 20 tot 30 registers die rond 1600 – 1790 zijn gebouwd in de gouden eeuw van de orgelkunst. Aan het einde van de vorige eeuw waren de orgelbouwers in staat deze naar de oorspronkelijke barokstijl te restaureren.
Mijn ambachtelijke kennis van orgelbouw heb ik ook toegepast op het ontwerpen en bouwen huispijporgels. Orgels voor de huiskamer zijn geen verkleinde kerkorgels, maar worden speciaal voor de huiskamer ontworpen. Kerkorgelpijpen zijn niet bruikbaar in een huisorgel. De winddruk van huisorgel is laag en de pijpen krijgen een lage opsnede. Zo ontstaat een toon met een duidelijk aanblaasgeluid (Spuck) die overgaat in een fluktuerende ontwikkeling van de toon; een zeer muzikaal effect dat inspireert tot spelen. Schakel wel het onnatuurlijk werkende windmodel uit.
De organist zit korte afstand en kan elke nuance van de toon horen.
Sample sets worden gemaakt van kerkorgels en klinken in de huiskamer als verkleinde kerkorgels. Met de intonatie probeer ik de klanken van mijn huispijporgel te benaderen, maar dat lukt maar in beperkte mate. Het beste resultaat bereik ik met samples van barokorgels in kleine kerken, bij voorkeur in Zuid-Europese plaatsen. De winddruk is hier lager en de akoestiek beter dan bij de Noordelijke orgels.
Een opvallende voorbeeld is de sample set van het Stertzing-orgel van Büßleben. De werkplaats van Stertzing was in Eisenach, waar Johann Sebastian Bach is geboren. Het orgel van Büßleben is in 1702 gebouwd en is nog in oorspronkelijke staat. De klanken verschillen vrijwel niet van die van een huispijporgel.
Piotr Grabowski koos dit orgel om de klanken in een sample set op te slaan en intoneerde de samples zo perfect, dat de klanken die ik hoor komen overeen met mijn huispijporgel.
De sample set van het Stertzing-orgel de best geslaagde set voor een Hauptwerkorgel en hier heeft Piotr Grabowski een topresultaat geleverd. Elke dag bespeel ik dit orgel.
Stertzing ----->
Tientallen jaren is het bouwen van pijporgels mijn beroep geweest. Honderden kerken in de meeste Europese landen heb ik bezocht om de klanken van het orgel te beoordelen en waar nodig de intonatie te corrigeren. In de kerk is duidelijk te horen, dat kort na het klinken van een pijp de eerste reflecties in de akoestiek beginnen. Deze bouwen de toon van de pijp op tot het de hele kerk vult met een brede volle klank.
Voor de huiskamer heb ik eveneens pijporgels gebouwd, maar zonder akoestiek kunnen de tonen zich niet ontwikkelen en ontstaat er geen klankschoonheid. Het Hauptwerkorgel beschikt wel over een goede akoestiek en mits er samples van onberispelijke kwaliteit worden gebruikt, zijn de klanken gelijk aan de weergave in de kerk. Het orgel in de kerk staat in een C-lade/Cis-lade kast die de tonen van de pijpen mengt en als één bron van klanken laat horen.
Mijn orgel is gebouwd door Wim de Borst van Sonarte in Capelle aan den IJssel.
Naast orgelbouwer is hij kerkorganist met een uitstekend gehoor, dat hem in staat stelt de klanken die hij in de kerk hoort exact gelijk in zijn Hauptwerkorgels te laten klinken.
Na de teleurstellende kwaliteit te hebben ervaren van de luidsprekers waarmee Noorlander zijn orgels voorziet, heb ik samen met Wim de Borst gezocht naar het luidsprekers van de hoogste kwaliteit. Luidsprekers uit de Reference-klasse, die door de beste samplemakers worden gebruikt om klanken uit de samples te vergelijken met de klanken uit de pijpen.
Deze luidsprekers mogen nooit in de orgelkast worden geplaatst; niets mag de vrije uitstraling hinderen.
Naast de luidsprekers is ook de Digitaal-Analoog-Converter is van de hoogste kwaliteit. Het resultaat van de kostbare audio is te horen in klanken die niet verschillen van mijn pijporgel. Luidsprekers zijn de belangrijkste onderdelen van het orgel!
Het orgel heeft een dragende bas met een zeer diepe graviteit als fundament voor de heldere en transparante plenumklank. Zelfs 32 voet wordt realistisch diep (voelbaar) weergegeven.
Twee kanalen (stereo) met DRY samples geven een realistische weergave van de klanken in de kerk, waar de orgelkast ook de enige klankbron is. Meer luidsprekers zijn niet realistisch, want van elke luidspreker is de richting te horen. Ik heb in kerken gespeeld waar meerdere orgels verspreid over de kerk staan. Nergens was te horen uit welke richting de klanken kwamen. Door de akoestiek versmelten de klanken volkomen.
Realistische Akoestiek
De akoestiek is een convolutiegalm die uit een IR opname is verkregen. Wanneer een toets wordt gedrukt begint de toon en ontstaat de galm waarin de klank breder en voller wordt. Het hoorbare ontstaan van de galm, komt overeen met het de werking van de akoestiek in de kerk. De galm is volledig regelbaar, in de minimumstand stand klinkt het orgel op korte afstand, zoals een pijp klinkt op mijn intoneerklavier. Dit is de karakteristieke werking van de akoestiek in de kerk die niet door surroundopnamen kan worden vervangen .
Akoestiek is belangrijk, maar mag niet overheersen. Ik lees soms dat iemand zich wil onderdompelen in de akoestiek. Dat kan geen organist zijn, want wie het orgel bespeelt heeft iets te zeggen. Zijn of haar precies genuanceerde frasering zou verloren gaan in een overmatige galm.
Een goede pijptoon begint met de voorlopertoon, het is een accent op het begin. Dat is in de DRY sample hoorbaar, althans bij orgels in de stijl van de barok. Niet bij orgels die tussen 1830 en 1970 zijn gebouwd. Die orgels werken op een hoge winddruk en hebben diepe kernsteken, wat het ontstaan van voorlopertonen onmogelijk maakt. De orgelbouwers in die tijd streefden naar krachtige klanken, hoewel dat ten koste ging van de klankschoonheid. In die tijd is het ambacht verloren gegaan.
De vocale klanken van de Renaissance, de Barok of de Rococo waren veel muzikaler. Het vakmanschap van de orgelbouwers was toen ook aanzienlijk groter. In de sample sets van orgels uit de vroege periode is dat goed te horen. Tegenwoordig wordt weer in de stijl van de barok gebouwd en klinkt de herwonnen kunst van het orgelmaken.
Het is noodzakelijk om de samples te intoneren
De samples bevat de tonen van de pijpen, maar elk Hauptwerkorgel heeft een ander audiosysteem met grote verschillen tussen de luidsprekers. Door te intoneren worden de verschillen gecorrigeerd. Hauptwerk is een compleet systeem waar elke eigenschap van een toon apart kan worden ingesteld. Met een goede uitleg kan elke organist het zelf doen. Mijn manier van intoneren heb ik in boeken beschreven en deze boeken stel ik gratis ter beschikking.
Waarschuwing aan gebruikers van een simpel systeem
Steeds meer gebruikers van een simpel systeem (dat in enkele seconden kan worden geladen) willen de klanken verbeteren en vragen mij naar mijn intonatieboeken die ik altijd gratis ter beschikking stel. Echter alleen met samples van Hauptwerk is intonatie mogelijk en worden de karakteristieke eigenschappen van de pijpen hoorbaar. Kwaliteit heeft zijn prijs; wie voor een eenvoudig en goedkoop systeem heeft gekozen moet de nadelen maar nemen. Een simpel systeem is beperkt en is niet in staat de klanken van orgelpijpen weer te geven zoals Hauptwerk dat wel kan. Iedereen is welkom om dat hier zelf vast te stellen.
zie: Hauptwerkboeken
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |