In de kerk worden pijpklanken eerst gereflecteerd door de nabijgelegen muren en vervolgens door verder gelegen zuilen, muren en gewelven. De nagalm laat de klanken opbouwen op naar een breder volume en geeft ze meer glans. Voor de organist is dat een natuurlijke eigenschap die hij gewend is bij het spelen in de kerk. Bij het orgel is het goed waarneembaar, maar het ontgaat de toehoorders in de kerk.
De akoestiek uit Impulse-Response opnamen is een kopie van de akoestiek van de kerk dat de klanken van mijn Hauptwerkorgel hetzelfde effect geeft. In mijn nieuwe ruime omgeving komt dat nog beter tot zijn recht.
Een organist kan zijn concert op een kerkorgel voorbereiden, door het thuis te studeren op een Hauptwerkorgel. In de huiskamer laat Hauptwerk de klanken van het kerkorgel horen in de akoestiek van de kerk. Van elke pijp is de volledige toon vanaf het begin met de articulatie en vervolgens de fluctuerende toonopbouw naar de volle sterkte als sample vastgelegd in het geheugen.
Met de meest moderne techniek wordt een digitale kopie van de akoestiek van de kerk gemaakt en in het Hauptwerkorgel opgeslagen. De klanken uit de samples worden via deze akoestiek in de huiskamer weergegeven. Als aan drie expliciete voorwaarden wordt voldaan klinkt het orgel in de huiskamer gelijk aan het kerkorgel.
1. Een microfoon moet de opname op zeer korte afstand van de pijp maken. Het is een DRY sample, waarin de eigenschappen van de toon zonder de nagalm worden vastgelegd.
2. De luide tonen in de kerk moeten op een lager volume in de huiskamer klinken. Daardoor verschuiven de verhoudingen tussen de hogere en lagere harmonischen en de grondtoon die samen bepalend zijn voor de klankkleur. Hauptwerk heeft een ruime hoeveelheid mogelijkheden om dit te corrigeren.
De correctie is een intonatie, maar niet vergelijkbaar met het intoneren van pijpen. Dat is een vak dat ik jarenlang in kerken door heel Europa heb uitgevoerd. Ik heb het in praktische lessen aan mijn leerlingen onderwezen, schriftelijk is het niet over te brengen.
De intonatie van de samples is veel eenvoudiger. Samples zijn klanken van goed geïntoneerde pijpen van een kerkorgel, dat in de huiskamer met een lager volume wordt gebruikt. De intonatie heb ik in boeken beschreven, ondersteund met honderden foto's. Organisten met een goed gehoor hebben het met succes kunnen toepassen.
3. De akoestiek wordt met Impulse-Response techniek opgenomen en vastgelegd in het geheugen van het Hauptwerkorgel. De akoestiek is een exacte kopie van de kerkakoestiek en maakt het gebruik van de inferieure WET samples overbodig.
Wanneer een organist een toets drukt, spreekt de pijp onmiddellijk aan met een accent op het begin van de toon. Het is de articulatie van de toon, waarmee de organist muziek maakt door zijn spel van ritme en frasering. De pijptonen moet de organist onmiddellijk en op korte afstand horen, daarna volgen de reflecties tegen muren, zuilen en andere objecten die steeds verder verwijderd liggen, waardoor de galm zwakker wordt en in de verte uitsterft.
Een directe aanspraak is voor een organist een noodzakelijke voorwaarde om te spelen. De ontwikkeling van de tonen in de akoestiek van de kerk vergroot de intensiteit tot klanken die de grote ruimte vullen. Hauptwerk 5 kan met de nieuwe Impulse Response de kerkakoestiek kopiëren en zo krijgt de huiskamer kathedrale afmetingen! Dit is de situatie die volledig overeenkomt met het bespelen van het orgel in de kerk. Tonen die zonder enige vertraging door de organist worden gehoord en een nagalm die bij de organist begint en ver bij hem vandaan uitsterft.
Elke keer is het weer een feest om een toets van dit orgel in te drukken en de markante aanspraak van de pijpen te horen. De aanspraak van elke pijp levendige accenten aan de vocale klanken van dit orgel.
De klanken van het Prytanée orgel zijn sterk verwant aan de klanken die ik van de Midden-Duitse orgels in de omgeving van Dresden en Freiberg heb leren kennen. Met het intoneren van die pijpen heb ik een grondige kennis opgedaan van de heldere klanken van de orgels uit de baroktijd.
Klanken waarmee Johann Sebastian Bach zijn meesterwerken componeerde.
Organisten die op mijn orgel werken van Bach met de Prytanée samples speelden, waren buitengewoon enthousiast over deze Bach interpretatie.
Van de Prytanée set hoefde ik niet één sample te intoneren! De registers klinken zonder aanpassing in goede verhoudingen en de volumes zijn niet te luid voor de huiskamer.
Jiri Zurek heeft de ideale sample set gemaakt Zie: Prytanée - Frans Barok
Hauptwerkspelers hebben vaak een voorkeur voor surround sample sets. Het zijn opnamen die op verschillende afstanden van het orgel zijn gemaakt. Slechts de microfoons die op korte afstand stonden, legden de articulatie van de toon en de opbouw naar de volle sterkte vast. Om te musiceren is het voor een organist essentieel dat hij het zonder enige vertraging kan horen. Het moment dat de toets wordt ingedrukt moet samenvallen met het begin van de toon.
Door de toets in te drukken komt een mechaniek in werking, dat het ventiel opent en de pijp laat klinken. Een mechaniek met tussenschakels is eenvoudig te maken, maar werkt met enige vertraging. Een directe verbinding tussen toets en ventiel is constructief moeilijker, maar heeft toch de voorkeur omdat de toon onmiddellijk op de toetsdruk reageert.
Om een instrument te kunnen bespelen moet een musicus de toon onmiddellijk horen, of het nu een viool, een fluit, of een piano is. Bij deze instrumenten kan het ook niet anders; ze zijn in de onmiddellijke nabijheid van de musicus. Bij een orgel is er meer afstand tussen toetsen via de ventielen naar de pijpen, maar ook hier moet de vertraging minimaal zijn. Een organist zou het liefst rechtstreeks op de ventielen willen spelen.
Latency
De samples worden in het Hauptwerkorgel met enige vertraging – de latency – weergegeven. Deze latency kan worden verkleind, mits met computerprestaties rekening wordt gehouden. Op mijn orgel heb ik de latency verkleind en hoewel het om milliseconden gaat is het toucher veel aangenamer. Nu is iedere nuance van mijn manier van spelen direct hoorbaar in de snel wisselende tonen. Dit kan alleen met DRY samples; het heeft geen zin om dit met de trage WET samples te doen.
Het belangrijkste deel van een pijptoon is het begin, het moment dat de pijp zijn toon gaat vormen. Het is de articulatie die de organist nodig heeft voor zijn muzikale expressie, zoals dat geldt voor elk muziekinstrument. Wanneer de wind uit de kernspleet het bovenlabium bereikt, ontstaat er een onderdruk die de wind naar binnen trekt. Dat heeft een overdruk in de pijp tot gevolg die de wind weer naar buiten duwt. zie Prestant
Deze wervelende wind geeft een duidelijk accent aan de toon. De accenten verschillen naar de aard van het register, een Prestant begint anders dan een Holpijp. De microfoons moeten op korte afstand van de pijpen staan om het karakter te kunnen vastleggen in de DRY sample, anders is het belangrijke deel van de klank niet hoorbaar. Soms is het niet mogelijk om de microfoons op de ideale plaats te krijgen en wordt het een semi DRY sample, maar met de ruime mogelijkheden die Hauptwerk biedt om de klanken aan te passen, kan de articulatie toch worden gehoord.
De articulatie en het eerste moment van toonvorming is bij normaal spel het enige dat van de orgelklank wordt gehoord. Het is dus belangrijk dat dit goed wordt weergegeven. Ik heb veel in Zuid-Duitsland en in Zwitserland in kerken met een enorme nagalm gespeeld en dan is de akoestiek van de lege kerk hinderlijk. Als de kerk volloopt geeft dat demping aan de akoestiek en speel ik met meer genoegen.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |