Reil-orgel Ermelo

Sample set van Piotr Grabowski

Bij Gebr. Reil in Heerde heb ik veel kennis verworven voor mijn studie Orgelbouw. Albert Reil leerde mij het ontwerpen en maken van metalen pijpen. Het intoneren ervan leerde ik van Han Reil en dan in het bijzonder het fijnintoneren, waardoor het pijpcorpus in resonantie komt en de optimale klank van de pijp wordt bereikt. Later zijn hier onder mijn leiding cursussen gegeven aan leerling orgelbouwers. Dit onderwerp heb ik in een aantal boeken beschreven en getekend; aangevuld met een video. Deze boeken worden door Boeijenga in Leeuwarden uitgegeven.

De bijzondere klanken van het Reil-orgel in Ermelo heb ik leren kennen en ik was benieuwd of Piotr Grabowski die klanken goed in de samples had opgeslagen. Alleen de klanken van de DRY samples worden door mij gebruikt; ze worden dicht bij de pijpen opgenomen. Tot mijn vreugde kon ik vaststellen dat de klanken voortreffelijk overeenkomen met het orgel in Ermelo.
Piotr Grabowski heeft zijn werk perfect gedaan.

De klanken van de Prestanten hebben het vocale karakter dat typerend is voor barok orgelpijpen. De stijl van Albertus Hinsz is ook goed herkenbaar in de fijnzinnige klank van de Baarpijp. Een Baarpijp heeft conische pijpen met grondtonen de iets minder krachtig zijn dan van de prestanten. Daarnaast klinken subtiele boventonen die tot het karakter van de Baarpijp horen. Deze klanken zijn goed in de samples vastgelegd, maar omdat pijpen in de huiskamer veel minder luid klinken dan in de kerk, is dat vooral merkbaar in de boventonen. Hier is een subtiele intonatie nodig, maar Hauptwerk is een systeem met zeer uitgebreide mogelijkheden om zelfs de fijnste details van een pijpklank te kunnen reproduceren. Voor simpele systemen is dat uitgesloten, maar mijn Hauptwerkorgel laat klanken horen die gelijk zijn aan mijn pijporgel. Kritisch luisterende organisten hebben het getest, maar een verschil hebben ze niet kunnen vaststellen. Bij mij klinkt de Baarpijp zoals die in Ermelo klinkt.

Een Baarpijp 8’ is een typisch Nederlandse klank, die gewoonlijk samen met de Quintadeen 8’ wordt gebruikt. Ook is dan op hetzelfde klavier altijd een Vox Humana 8’ gedisponeerd. Het wordt aangeduid als het Hollandse Trio. De Quintadeen wordt samen met de Baarpijp geïntoneerd. Als de Baarpijp goed klinkt wordt de Quintadeen daarbij passend geïntoneerd.

De Fluit 4' van het Hoofdwerk evenals de Roerfluit 4' van het Rugwerk zijn poëtische klanken waarmee de organist zijn gevoel kan vertolken. De klanken van dit orgel zijn inspirerend. Honderden orgels in de meeste Europese landen heb ik leren kennen door de schoonheid van de klanken te gebruiken. Bladmuziek neem ik nooit mee, want dan dwing ik het orgel een stijl te volgen. Belangrijker vind ik het om de stijl van het orgel te leren kennen; horen welke klanken geëigend zijn. Ik heb een absoluut gehoor.

Ook de tongwerken van dit orgel klinken ook prachtig in de Sample set. Aanpassen aan de luidsprekers en aan de omgeving is het enige dat ik doe. Grote correcties zijn niet nodig. De nagalm uit de overige samples gebruik ik nooit, bij geen enkel orgel. Hauptwerk heeft voldoende Impulse-Response opnamen waaruit de organist kan kiezen om het orgel het orgel in een bijpassende akoestiek te bespelen. Piotr Grabowski

Reil-orgel in barokstijl van Albertus Anthoni Hinsz 1763

De Immanuelkerk in Ermelo is gebouwd in 1899 en in 1922 uitgebreid met een toren. Het twee-klaviers orgel is in 1981 gebouwd door de Orgelbouwers
Albert en Han Reil. Het was in een periode dat de orgelbouwers ontdekten dat de beste orgels in de tijd van de barok waren gebouwd, maar dat de kennis van dit historische ambacht verloren was gegaan en opnieuw moest worden uitgevonden. De beste methode was het minutieus kopiëren van een oorspronkelijk orgel uit de baroktijd. Op die manier werd de ambachtelijke werkwijze van de baroktijd duidelijk en leerden ze de klankvorming van deze orgels. Samen met de Klaas Bolt die als orgelkundige al geruime tijd met dit werk bezig was geweest, waren ze in staat een exacte kopie van het Schnitger-orgel van de Jacobikerk in Uithuizen te bouwen. Dit orgel werd in 1973 geplaatst in de Prinses Julianakerk in Scheveningen.

Vier jaren later herhaalden ze deze studie door het in 1763-1764 gebouwde orgel van Albertus Anthoni Hinsz-orgel in Tzum (Friesland) te kopiëren, een orgel met een uitzonderlijke kwaliteit. Het Nederlandse woord kopiëren moet worden gelezen als het Duitse woord kapieren = begrijpen. Het ging niet om het maken van een kopie, maar om het bestuderen van de historische werkwijze. Het werd een voortreffelijk instrument en vervolgens verwierven Albert en Han Reil de opdracht om het oorspronkelijke orgel van Tzum volledig te restaureren.

De registers van het orgel van Ermelo zijn vrijwel gelijk aan die van de Tzumse tegenhanger, met uitzondering van het pedaal. Het originele orgel heeft geen pedaalregisters, maar alleen een koppel naar de manualen. In Ermelo is de pedaalwindlade gemaakt 5 registers.
Ook hier overlegden Han en Albert Reil alles met organist Klaas Bolt, die als adviseur bij de studie was berokken.

In de sampleset zijn een paar wijzigingen aangebracht. De oorspronkelijke tremulant beïnvloedt het hele orgel, maar dit kan worden gewijzigd in het tabblad Simple Jamb door hier divisies apart uit of in te schakelen voor de tremulant. Er is één koppeling toegevoegd (Rugwerk / Pedaal) en deze is ook beschikbaar via het tabblad Simple Jamb. De klavieromvang is in de sample set iets uitgebreid: de manualen van C-f3 naar C-a3 en het pedaal van C-d1 naar C-f1. Daar maak ik geen gebruik van, omdat ik barokmuzierk speel en geen behoefte heb aan meer toetsen.