Hinsz-orgel in Leens

Het orgel in de Petruskerk te Leens werd in de jaren 1733/34 gebouwd door de Groninger orgelmaker Albertus Anthoni Hinsz. De orgelmaker Hinsz had zijn naam als zelfstandig orgelmaker gevestigd bij de ombouw en vergroting van het orgel in de Martinikerk te Groningen in 1729 waarbij het orgel een nieuw rugpositief kreeg, 

Het orgel in Leens kreeg 27 stemmen, verdeeld over Hoofdwerk, Rugpositief en een vrij Pedaal. Het werd in december 1734 opgeleverd. De vormgeving en detaillering van het instrument ontleende Hinsz aan het orgel van de Michaëlskerk van Zwolle. Deze opbouw herhaalde Hinsz een aantal keren: in Almelo, Midwolda, Harlingen, Bolsward en Uithuizermeeden. Maar het orgel in Leens klinkt het meest briljant.
De klank staat dan ook het dichtst bij de Schnitgertraditie. Van de rijk versierde orgelkas zijn het snijwerk en de beelden gemaakt door Theodorus van der Haven en Caspar Struiwigh.

De Petruskerk werd in de jaren 1948-52 gerestaureerd, waarbij de inrichting van het interieur werd gewijzigd. Het orgel, dat tijdens de kerkrestauratie in een omhulling was ingepakt, werd na voltooiing van de kerk door de orgelmaker Mense Ruiter weer bespeelbaar gemaakt, gevolgd door een restauratie door de orgelmakers Gebr. Van Vulpen te Utrecht. Het orgel werd op 26 april 1968 weer in gebruik genomen. 

In latere jaren werd duidelijk dat het orgel op diverse delen aan groot onderhoud toe was. Nadat de plannen tot groot onderhoud afgerond waren, werden ze uitgebreid met het plan om het orgel terug te restaureren naar zijn oorspronkelijke constructie en de pijpen te intoneren zoals Anthonie Hinsz het in 1733 had gedaan. Dit werk werd uitgevoerd door Orgelmakerij Reil B.V. in Heerde. Zij kenden het orgel het beste door een soortgelijk instrument van Hinsz in Tzum grondig te onderzoeken om het exact te kunnen kopiëren. Het gekopieerde orgel staat in Ermelo. Daarna restaureerden zij het Hinsz-orgel in Tzum.

In Leens werd de gehele windvoorziening met vijf spaanbalgen gereconstrueerd, evenals andere delen van het orgel inclusief de Calcantenklok. Met grote nauwkeurigheid werden de oorspronkelijke pijpen geïntoneerd. De Neidhardt II-stemming bleef gehandhaafd; de winddruk bleef nagenoeg dezelfde. Toen de windladen en het pijpwerk in Heerde waren (2020), werd het houtsnijwerk hersteld en aangevuld door Tico Top. Begin mei 2021 werd het orgel feestelijk in gebruik genomen en verscheen het Boekje + CD: Het Hinsz-orgel van Leens, terug naar 1733.

De provincie Groningen wordt de orgeltuin van Europa genoemd. Nergens zijn zoveel orgels te vinden met de bijzondere klankkleuren van de barok. Het ambacht uit de 16e en 17e eeuw is verloren gegaan toen de latere Bätz- overgaand in Witte-orgels werden gebouwd, evenals die van Maarschalkerweerd en Adema. Van deze orgels wil ik geen Sample sets. Dr. Teus den Toom beschrijft in zijn dissertatie over Witte, dat hij de Schnitger-pijpen naar de vuilnishoop bracht om ze door zijn eigen hoge-druk pijpen te vervangen. De in 1930 in Duitsland begonnen Orgelbewegung was het begin naar het opieuw ontdekken van het ambacht van de 17e eeuw.

Albert en Han Reil zijn er samen met Klaas Bolt in geslaagd het ambacht orgelbouw volledig te reconstrueren. De klanken van het Hinsz-orgel van Leens (2021) laten dit goed horen; het zijn de mooiste klanken die een organist kunnen inspireren. Ook als ze op huiskamerniveau uit samples van Sonus Paradisi klinken; ik hoor de klanken zoals de organist in Leens deze hoort. Jiri Zurek heeft zijn diepgaande kennis van het samplen van klanken bewezen. Hij gebruikt nieuwe inzichten in de samplingtechniek en bereikt daarmee een zeer hoog niveau. De lange laadtijd is een noodzakelijk gevolg, want daardoor wordt volledige karakter van elke pijp overgedragen. De akoestiek komt van een IR opname. Het windmodel schakel ik uit, want met de nieuwe techniek van Jiri Zurek zijn de echte fluctuaties van de windstroom goed te horen. Het zijn levendige klanken, gelijk aan de kerk.

Hoofdwerk C-c3
 
 1. Quintadeen            16’
 2. Prestant                  8’
 3. Roerfluit                  8’
 4. Speelfluit                4’
 5. Octaaf                    4'
 6. Quint                     3'
 8. Octaaf                    2' 
 9. Mixtuur          4-5-6 st
10.
Trompet                 8'
11. Vox Humana           8'
 Pedaal  C-d1

 1. Bourdon               16' 
 2. Prestant               8'    
 3. Roerquint             6'
 4. Octaaf                  4'
 5. Mixtuur        4-5-6 st
 6. Bazuin                 16'
 7. Trompet                8'
 8. Cornet                  2'
 
Rugpositief C-c3
 
 1. Fluit does               8’
 2. Prestant                 4'
 3. Holpijp                   4'
 4. Nasard                   3'
 5. Octaaf                   2'
 6. Quint               1 1/3'
 7. Sexquialter            st
 8. Scherp                4 st 
 9. Dulciaan                 8'
 
  Deutsch
   English
start
huisorgel
hauptwerk
stertzing
reil
leens
martini
noordbroek
duren
alessandria
arnstadt
oloron
baumeister1
buckeburg
prytanee
convolutie
intonatie
boekenhw
contact
boeken over orgebouw
prestant
linkedsites