Samples bevatten klanken van de kerk met het volume dat past bij de grote ruimte. Voor de huiskamer is het te luid, maar het totaalvolume verlagen met de zweltrede is niet de goede manier. Dan worden de hoge tonen meer verzwakt dan de lage. Ook de krachtige geluiden van tongwerken worden minder verzwakt dan de lieflijke tonen van strijkers en fluiten. De verhoudingen die de klanken in de kerk hadden worden vervlakt, zodat alleen een grijs middengebied wordt gehoord. Hauptwerk heeft een omvangrijke lijst van mogelijkheden om dat te compenseren. Het heet voicing (intonatie) en een druk op met de rechtermuisknop op het register maakt die optie zichtbaar. Door intonatie zijn de oorspronkelijke verhoudingen weer te herstellen.
Met een absoluut gehoor en ervaring als intonateur van pijpen is het een eenvoudige handeling. Mijn kennis wil ik graag ter beschikking stellen van organisten met een Hauptwerkorgel. Aan veel leerling-orgelbouwers heb ik het intoneren van pijpen geleerd en dat kan alleen maar in de praktijk. Het intoneren van samples is veel eenvoudiger want het zijn klanken van pijpen die al goed geïntoneerd zijn. Deze correcties zijn schriftelijk en ondersteund door foto’s goed uit te leggen.
Klanken in de Huiskamer bespreekt uitvoerig de methode om de registers te intoneren. Als voorbeeld heb ik de DRY sample set van het historische Coci-Klapmeyer orgel in Altenbruch gekozen. De stijl van dit orgel is 500 jaar geleden bepaald door de pijpen die door Johannes Coci zijn gemaakt. Eeuwenoude pijpen laten klanken met een bijzondere resonans horen die nooit met nieuwe pijpen is te evenaren. De pijpen die Johann Hinrich Klapmeyer in 1727 toevoegde heeft hij harmonisch met de oude pijpen geïntoneerd. De klanken zijn op korte afstand van de pijpen opgenomen, zodat elk detail wordt vastgelegd en perfect in DRY samples opgeslagen. Door intonatie klinken ze in de huiskamer in de oorspronkelijke verhoudingen van de kerk.
Sonus Paradisi biedt de sample set aan voor slechts 242 Euro.
Het orgel van de Martinikerk in Groningen is het mooiste orgel waarvan een sample set van is gemaakt. De kwaliteit van de sample set is van het hoogste niveau, maar de prijs zal voor velen een bezwaar zijn. Daarom is de sample set van het orgel van Altenbruch een goede set om het intoneren van samples te leren.
Het intoneren van de samples mag niet worden vergeleken met het intoneren van pijpen. Wanneer een pijp is gemaakt, moet een lange reeks van handelingen de toon nog vormen. Samples worden opgenomen van pijpen die perfect zijn geïntoneerd. Wanneer deze met het oorspronkelijke volume wordt weergegeven zal er geen verschil zijn met de toon uit de pijp, maar een geringer volume vereist correcties om de klanken in de juiste verhoudingen weer te geven.
Het boek toont de intonaties die ik heb gemaakt. Alle registers worden getoond met foto's in hoge resolutie, waardoor ook de kleinste details scherp zijn te zien. Door dat letterlijk op het eigen orgel over te nemen verdwijnt de doffe klank, die door het verlagen van het volume werd veroorzaakt. De prachtige klanken van oude pijpen gaan weer helder en transparant klinken en de registers laten hun verschillende karakters en klankkleuren horen.
Het orgel heb ik Altenbruch bespeeld en genoten van de klanken. Het was voor mij niet moeilijk om de klanken te onthouden en de samples naar dat voorbeeld te intoneren. Mijn luidsprekers maken deel uit van de klanken en daarom zullen de klanken anders klinken wanneer door andere luidsprekers worden weergegeven. In vorige boeken gaf ik aanwijzingen hoe die verschillen zijn te corrigeren. Dat was niet voor elke organist gemakkelijk te volgen en daarom zocht ik naar een andere methode. Die methode is nu geruime tijd beproefd en blijkt probleemloos te werken. In de nieuwe versie van het boek staat een duidelijke beschrijving.
Het intoneren van de pijpen is de mooiste fase van de orgelbouw. Dan laten de klanken zich horen en is het doel bereikt. Een lange weg ging daaraan vooraf, waarbij talloze onderdelen zorgvuldig moesten worden gemaakt. Het is een ambacht waarover veel boeken zijn geschreven. Het Hauptwerkorgel is een nieuwe manier om pijpklanken te laten horen en voor een huiskamer heeft dit orgel grote voordelen. Het orgel is gebaseerd op een totaal andere techniek, maar over het toepassen van die techniek is helaas weinig geschreven.
Bij het programma wordt de User Guide geleverd die iemand met kennis van de Engelse taal gemakkelijk kan lezen, maar het is niet altijd te begrijpen. De mensen die zo slim zijn dat ze Hauptwerk kunnen bedenken, zijn weer niet zo slim dat zij dit prachtige systeem ook begrijpelijk kunnen uitleggen.
De User Guide lezen en dan experimenteren met computers, het Hauptwerk programma en audiosystemen is de enige weg om daar achter te komen. Verschillende mensen slagen erin zo hun droomorgel te verwezenlijken. Het is echter niet iedereen gegeven om de gevolgde werkwijze te beschrijven, zodat het voor anderen ook duidelijk wordt.
Evert-Jan van der Leij heeft een grondige ervaring met Hauptwerk. Jarenlang heeft hij elke vraag op het Forum van PCorgan adequaat beantwoord. Niet alleen begrijpt hij zelf alle aspecten van het systeem tot in de finesses, hij is als geen ander in staat het duidelijk uit te leggen.
Drie jaar geleden verscheen zijn boek Hauptwerk in de praktijk waarin hij minutieus beschreef hoe het installeren en configureren moest worden uitgevoerd, om de mogelijkheden ervan optimaal te kunnen benutten.
Slechts enkele maanden na het uitkomen van Hauptwerk 5 heeft Evert-Jan van der Leij zijn tweede boek, een bewerking en uitbreiding van zijn eerste boek, uitgebracht: Hauptwerk V in de praktijk. Ook de vele nieuwe mogelijkheden die het systeem biedt worden uitvoerig beschreven.
Om het illegaal gebruik van sample sets te voorkomen wordt gebruik gemaakt van het Pace/iLok licentie systeem. Met de duidelijke uitleg kan iedereen zijn nieuwe sample sets zonder problemen toevoegen.
Een moeilijk onderwerp vormt het nieuwe bussysteem met een haast oneindig aantal audiokanalen. Het gebruik ervan vergt veel inzicht van de organist, maar met de beschrijving van Evert-Jan is het uitstekend te volgen, ook al door de vele foto’s van de schermen die te voorschijn komen. Het boek geeft een allesomvattende beschrijving, waarmee elke organist het orgel van zijn voorkeur kan samenstellen:
Stereo 2 kanalen, Surround 4/6 kanalen of welke configuratie dan ook gewenst is.
Hoe de akoestiek met Impulse Response aan de klanken kan worden toegevoegd, zal na lezing van dit hoofdstuk duidelijk zijn. Als kopie van de akoestiek van de kerk waar de sample set is opgenomen vormt het een prachtige eenheid met de klanken. De akoestiek is in lengte en effectiviteit regelbaar.
Welke voorkeur de organist ook heeft, het orgel laat dat alleen maar horen als de techniek goed wordt toegepast en daarvoor schreef Evert-Jan van der Leij dit boek.
Concluderend stel ik vast dat een gebruiker van Hauptwerk zich mag verheugen op een uniek boek van een expert die niet alleen zijn vak volledig verstaat, maar het ook glashelder kan uitleggen. In geen enkele taal is een dergelijk boek geschreven. Alle orgels verschillen van elkaar omdat elke organist zijn of haar persoonlijke voorkeuren heeft. Met dit boek kan iedereen zijn eigen keuze maken. Het is een voortreffelijke hulp voor de zelfbouwer, maar ook voor de organist die zijn orgel beter wil leren kennen.
Het boek kan worden besteld door een email met de adresgegevens te sturen aan:
hauptwerkboek (apestaartje) telfort (punt) nl (woorden vervangen door leestekens en het emailadres zonder spaties).
Het boek kost € 32,50 en de verpakkings- en verzendkosten bedragen € 5,60 voor een adres in Nederland.
Voor België zijn de verzendkosten € 13,55
Een van de mooiste orgels is het 500 jaar oude Coci-Klapmeyer orgel in Altenbruch. Het metaal van een pijp die eeuwenlang dezelfde toon heeft voortgebracht is een metallurgisch verandert, waardoor een bijzondere resonans ontstaat. Het is te vergelijken met de klanken van een Stradivarius. Door de de tijd en het gebruik rijpt de klank een krijgt deze bijzondere resonans.
De bijzondere kenmerken zijn in de samples aanwezig, maar omdat de klanken in de huiskamer op een veel lager volume klinken moet het karakter worden geaccentueerd.
De Hauptwerk boeken worden gratis toegezonden als de aanvrager het e-mailadres en het volledige post adres in de mail vermeldt. Dat is niet om voor economische doelen te gebruiken, maar omdat ik graag wil weten welke mensen belangstelling hebben voor Hauptwerk.
Mijn gegevens staan op de pagina Contact
mail naar: John Boersma
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |